OLTU TAŞI

Oltu Taşı ve İşlemeciliği

Erzurum'un Oltu ilçesi, tarih ve kültür bakımından zengin bir ilçedir. Güzel bir el sanatı olan Oltu Taşı işletmeciliği bu zengin kültür ilçesinde kendine has bir yeri vardır. Oltu Taşı kıymetli bir maden taşı olup, sadece Oltu ve çevresinden çıkmaktadır. 3213 sayılı Maden Kanunu'nda kıymetli taşlar arasında olduğunun tescili dahi yapılmıştır. Çıkarılması, zor, rezervi az, fakat işlenmesi kolaydır. Oltu'nun sembolü olup yüzlerce ailenin ekmek teknesidir. Oltu Taşının teşekkülü: Oltu Taşı çıkarılan yerlerdeki bitki fosillerinden anlaşıldığına göre, ağaçların reçinesi ile kil ve linyitin karışımından teşekkül ettiği tahmin edilmektedir.
Maden cevherinin az ve çıkarılmasının zorluğu Oltu Taşının kıymetini daha da artırmaktadır.

Oltu Taşının çıkarıldığı yerler: Oltu Taşı madeni genilllikle Oltu'nun kuzey doğusundaki köylerden çıkar. Bunlardan bir kısmını şöyle sıralamak mümkündür. Dutlu, Güllüce, Yeşilbağlar, Taşlıköy, Sülünkaya, Alatarla, Hankaskışla ve Çataksu köyleridir.

Oltu Taşının çıkarılışı: Oltu Taşı'nı toprak altından binbir güçlükle çıkaranlar, genellikle işlemesini yapmazlar, İşleyenlere hammadde olarak kilo işi satarlar. Bu günkü piyasa şartlarında kilosu bir milyon TL civarındadır. Yeri gelmişken hemen şunu belirtelim ki taşı çıkartanlar, işleyerek mamul hale getirenler, işçiden alarak dükkanlara satanlar farklı kişilerdir. Yani Oltu taşı tüketiciye ulaşana kadar 4–5 el değişmektedir. Yukarıda zikredilen köylerin arazisi genellikle çok engebeli dik yamaçlardan meydana geldiği için maden çıkarılan ocaklara ancak yaya ve zorlukla ulaşılabilir. Kazma kürek, murç ve çekiç gibi ilkel aletlerle çalışılır. Açılan ocakların çapı 70–80 cm. civarında olup, dike yakın bir eğilimle ilerlemektedir. Oltu Taşı cevheri üç–beş cm kalınlığında ve zaman zaman kaybolan, yani kırılmış damarlar halindedir. Ocaklarda biraz ilerleyince su çıkar ki, bu harfiyatı diz üstü sürünerek belki 200 metre uzunluğundaki ocaktan çıkarmaktadır. Maden cevherininaz ve çıkarılmasının zorluğu Oltu Taşının kıymetini daha da artırmaktadır.

Oltu Taşı işletmeciliği Tarihçesi: Oltu Taşı işletmeciliği günümüzden 200 sene öncesine kadar gitmektedir. Ancak bu güzel sanat, asıl önemini Cumhuriyet döneminde kazanmıştır. Oltu Taşı madeninin çıktığı bazı köylerdeki ocak kalıntıları ile yaşlı ustaların "Ben babamdan, babam dedemden, o da babasından öğrenmi." şeklindeki canlı şahitlerinden bu sonuca ulaşılmaktadır.

Taşın işlenmesi: Taşlar, yapılacak mamülün, tip ve cinsine göre uygun bir şekilde küçük bir keserle kütük üzerinde kırılarak içindeki yabancı maddeler, çatlaklar temizlenir. Bu aşamada taş çok fire verir. Öyleki bir kilo hammadde Oltu Taşı'ndan ortalama yedi tesbih çıkar. Keserle kırılan taşlar bu defa bıçakla etrafı yontularak kobut haline getirilir. Sonra tornaya takılan bir biz aleti ile teker teker delinir. Delinen taşlar çark denilen tornadaki mile takılır. Usta, bir eli ile çarkı çevirken, diğer elindeki keski ile milde dönen taşı tornaya çeker. Milden çıkarmadan önce, çırtı ağacının kömürünün tozu ve Palandöken Dağından getirilen tebeşir taşının tozu ile cila verilerek parlatılır. Artık işlem tamamdır. Bu anlattığımız, tesbih tanelirinin yapım şeklidir.

Oltu Taşı'nın özellikleri: 1. Topraktan çıktığında çok yumuşak olmasına rağmen, hava ile temas edince sertleşmektedir. 2. İşlenmesi kolaydır. 3. İşlendikçe sertleşir. 4. Kullandıkça parlar. 5. Rengi genellikle siyah, bazen de kahverengidir. 6. Çıra gibi is çıkararak alevli bir şekilde yanar. 7. Sürtünme ile elektiriklenerek hafif cisimleri çeker.

Mamul madde çeşitleri: 1. Tesbih 2. Kolye 3. Gerdanlık 4. Fincan takımı (Çok nadir bulunur) 5. Yüzük kaşı 6. Sigara ağızlığı 7. Pipo 8. Kol düğmesi 9. Küpe 10. Rozet 11. Kıravat iğnesi 12. yaka iğneleri Bu sayılan mamüllerden en çok üretilen ve en tanınmışı, kuşkusuz tesbihlerdir. Oltu Taşı tesbihlerinin ünü Türkiye dışında da bir çok ülkeye ulaşmıştır. Oltu Taşı tesbihi elde çekildikçe parlayıp güzelleştiği gibi insandaki sitresi azaltıyor. 33'lük olanına "tek sayı", 99'lük olanına "üç sayı" adı verilmektedir. kuka (yuvarlak), Kızılcık, Mercimek, Kesme, gümüş işlemeli tesbih tipleri vardır.

Oltu Taşı taklitlerinden nasıl ayırt edilir: 1. Oltu Taşını elinizin içine alıp nefesinizle buharlaştırdığınızda buharı çeker ve üzeri nemlenir. 2. Oltu Taşı tesbihlerinin kendine has ağırlığı ve tok sesi vardır. (Mesela cam tesbihler çık ağır, plastikler çok hafif olurlar) 3. Sürtünme ile elektiriklendiği için küçük kağıt parçacıklarınıkendine çeker 4. Bıçakla hafifçe kazındığında kahverengi toz çıkarır. 5. Kullandıkça parlar.