ERZURUMDA EKONOMİ

Mevcut ekonomik durum üç sektör (tarı, sanayi ve hizmetler) çerçevesinde ele alınmaktadır.

a) Tarım Sektörü

Tarı sektörü bitkisel üretim, hayvancılık, su ürünleri ve ormancılık olmak üzere dört ana başlık altında ele alınır. Toplam 25 066 Km2 yüzölçümüne sahip il arazisinin %56. 2'si dik, %23. 8'i orta eğimli, '%14. l'i sarp °/o5. 9'u düz bir konuma sahiptir. Tarısal amaçlı kullanılabilir arazinin içerisindeki payı %15. 17'dir. Ancak bu alanın da tamamı bölge çiftçileri tarafından kullanılamamaktadır. 1977 yılında bu alanın %73. 2'si tarısal üretim amacıyla kullanılmıştır. Kullanılan bu alanında %38'i sulu %62'si ise kuru tarı arazisidir. Arazinin kullanı biçimi, coğrafi şartlar ve iklim koşulları dikkate alındığında ilde seracılıktan genel tarla ziraatına meyvecilikten sebzeciliğe ve su ürünlerinden hayvancılığa, tarıın hemen hemen tüm alanlarındafaaliyetler yürütülebilmektedir. Erzurum'da üretilen tarla ürünlerinin verimlilikleri açısından yapılan sıralamada tahıl, yağlı tohumlar ve yumru bitkilerde Türkiye ortalamasının altında;buna karşılık endüstriyel bitkiler ve yem bitkilerinde ise Türkiye ortalamasının üzerinde bir çıktı elde edildiği gözlenmektedir. Sebze ve meyve üretimi açısından da aile ekonomisi çerçevesinde üretim yapılmakta olup, verimliliğin oldukça düşük olduğu görülmektedir. Hayvancılık sektörü açısından oldukça uygun altyapı mevcuttur. 2, 5 milyon hektar yüz ölçüme sahip Erzurum arazisinin %67'ü çayır ve meralarla kaplıdır. Bu özelliği île Erzurum Türkiye'de birinci sırada yer almaktadır. 1994 verilerine göre ildeki 540 bin baş sığır mevcudu, Türkiye toplam sığır varlığının % 4, 5'ini oluşturmaktadır. Ve iller bazında sığır sayışı açısından birinci sırada yer almaktadır, l, 5 milyon koyun mevcuduyla da Konya, Van ve Ş. Urfa illerinden sonra(%4'l'lik payıyla) dördüncü sırada yer almaktadır. Ancak hayvancılık potansiyeli, açısından il oldukça verimli olmasına rağmen, bugüne kadar bu alanda beklenen gelişme olmamıştır. Fakat son yıllarda ithalatın yasaklanmasıyla birlikte sektörde olumlu gelişmeler yaşanmaktadır. İthalatla birlikte adeta hayvancılığı terk etmeye başlayan üretici, son yıllarda faaliyetlerini canlandırmaya başlamıştır. Bunu en önemli göstergesi, yöre insaninin kooperatifleşmeye karşı olumsuz tavrı olmasına rağmen 1997 yılında 2 adet damızlık sığırcılık kooperatifi kurulmuş, 1998 yılında da 9 adet aynı amaçlı kooperatif kuruluş aşamasına gelmiştir. Hayvancılığın gelişmekte olduğunun bir diğer önemli göstergesi de, ırk ıslahı çalışmalarında yaşanan olumlu gelişmelerdir. 1990 yılında melez sığır sayışı 86 940'iken 1997 yılında bu sayı 135 339'a ulaşmıştır. Benzer biçimde genel olarak hayvan sayısındaki azalışa karşılık et üretimi 1990'da 13 854 ton iken bu rakam 1997'de 18 596'ya çıkmıştır. Bu da birim hayvandan elde edilen verimin arttığı gösterir ki, istenen de budur. Su ürünleri kapsamında yöre açısından uygun üretim kültür balıkçılığı alanındadır. Suni yemleme ve dölleme kullanılarak havuzlarda, kafeslerde, kanallarda insan eliyle yapılan kültür balıkçılığı; ucuz istihdam, toprak değerlendirme, yem değerlendirme ve gelir yoluyla tarıın en avantajlı dallarındandır. 1997 yılı verilerine göre 30 işletmede 120 ton dolaylarında balık üretilmektedir. Tarı diğer faaliyet alanlarından birisi olan arıcılık ise gereken ilgiye ulaşmamış ve buna bağlı olarak gelişme gösterememiştir. Arıcılığı desteklemek amacıyla Tarı îl Müdürlüğü tarafından hazırlanan Ana Arı Üretimi Projesi gelişerek devam etmektedir. 1997 yılında 89 olan ana arı üretimi 1998 de 170'e ulaşmış bulunmaktadır. Orman Bölge Müdürlüğünün görev alanı içerisinde Erzurum Ağrı,Erzincan, Ardahan, Iğdır ve Kars illeri yer almaktadır. Coğrafi konum açısından Erzurum ili de orman varlığı yönünden fazla zengin değildir. Türkiye arazilerinin %25'i orman arazisi konumunda iken, bu oran Erzurum'da ancak %8'e tekabül etmektedir.

b) Sanayi

Erzurum'da sanayileşme çabaları günümüze kadar olan dönemde istenen gelişmeyi gösterememiş, il hem kamu hem de özel sektör açısından uygun bir sanayi merkezi konumuna gelememiştir. 1979-1986 döneminde sanayinin alt sektörü olan enerji sektörü ilin GSYIH'sı içinde %0, 98'lik bir paya sahip iken, madencilik sektörünün payı %1. 45, imalat sanayinin payı da %24 olarak gerçekleşmiştir, imalat sanayinin payında yıllar itibariyle dalgalanmalar olmasına rağmen, giderek arttığı görülmektedir. Ancak il imalat sanayinin katma değerinin Türkiye imalat sanayi katma değeri içindeki payı giderek azalmaktadır. îl de faaliyet gösteren imalat sanayi işletmelerinden %79'u tarıa dayalı sanayi işletmeleridir. Bu açıdan imalat sanayi tüketim malları üreten bir sanayi konumundadır. Genel olarak sanayi sektörü madencilik, enerji ve imalat olmak üzere üç alt başlık altında incelenir. Madencilik açısından Doğu Anadolu Bölgesi ve Erzurum ili oldukça zengin maden kaynaklarına (krom, manganez, bakır, alçı taşı, diyatomit, kaya tuzu, mermer, manyezit, perlit ponza, linyit, tuğla-kiremit hammaddesine) sahiptir, îlde önemli ölçüde üretimi yapılan madenler ise linyit, krom ve tuzdur. Elektrik, gaz ve su sektörlerinden oluşan enerji sektöründe il bazında gaz üretimi söz konuşu değildir, îl elektrik enerjisi ihtiyacı ikinci enerji olarak nitelenen enterkonnekte sisteminden almaktadır. Mevcut enerjinin karşılandığı yerlere göre dağılıı şu şekildedir. Tortum, Keban, Arpaçayı, Erzincan ve Rusya ilin mevcut enerji tüketiminin %50-60'ını karşılayan Tortum Hidro Elektrik Santralinin 26. 2 Mvv'lık kurulu gücünden yılda teorik olarak 220 milyon Kwh elektrik enerjisi üretmek mümkünken, üretimin ancak 125-150 milyon Kwh olarak gerçekleşmesi, ilin enerji açısından kendi kendine yeterli olmasına engel teşkil etmektedir. Doğu Anadolu Bölgesinde ve özellikle Erzurum'da bulunan en fazla enerji kaynağı da linyittir. Bu açıdan en fazla rezerv bulunan belde 59 milyon ton ile Horasan-Aliçeyrek ve 33. 7 milyon ton ile Hınıs Zıak'tır. tide halen 69 sanayi kuruluşu faaliyet göstermektedir. Bu sanayi tesislerinde toplam 2809 kişi istihdam edilmektedir. Söz konuşu bu sanayi tesislerinin 4'ü kamuya aittir. Kamuya ait tesislerde 1433, özel sektöre ait tesislerde ise 1376 kişi istihdam edilmektedir. Mevcut sanayi tesislerinin kapasite kullanı oranları %30 civarındadır. İlde 15'i inşaat halinde 11'i yarı kalmış ve 13 adet herhangi bir faaliyette bulunmayan, kapalı sanayi tesisi bulunmaktadır. İnşaat halinde olan tesislerden 3'ü 1998 yılı sonuna kadar üretime geçebilmek için çalışmaları hızlandırmışlardır. Kalan 12 tesisin üretime geçebilmesi, kredi temin edebilmelerine bağlı bulunmaktadır. Yarı kalmış sanayi tesislerinden bir ya da ikisi kredi teminini başarabilirse üretime geçebilecek durumdadır. Bölgeler arası dengesizliğin giderilmesi ve bulunduğu bölgeye uygun sanayiler yaratmada önemli fonksiyonları olan organize sanayi bölgeleri il ekonomilerinde önemli yerlere sahiptir. Bu açıdan halihazırda biri faaliyette bulunan ve ikincisi de kuruluş aşamasında olan iki organize sanayi bölgesi mevcuttur.

l. Erzurum Merkez Organize Sanayi Bölgesi

1975 yılında faaliyete geçen ve 110 hektarlık bir alanda kurulu organize sanayi bölgesinde mevcut 83 parselin tamamı 68 firmaya tahsis edilmiştir. Bölgede şu anda faal olan firma sayışı 45'tir. Bu firmalardan 43'ü üretime yönelik faaliyette bulunurken, 2 tanesi de basın-yayın alanında faaliyet göstermektedir. Geriye kalan 23 firmadan 11'i inşaat halinde, 3'ü kapalı 7'si yarı kalmış, l'idepo konumundadır ve l firma da proje aşamasında bulunmaktadır.

2. Erzurum ikinci Organize Sanayi Bölgesi

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın kredi desteği ile kurulan ve 1975 yılında faaliyete geçen organize sanayi bölgesinin tüm parsellerinin müteşebbislere tahsis edilmesi ve yaklaşık 50 müteşebbisin yatırı yapmak amacıyla Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü'ne yaptıkları arsa talepleri üzerine Erzurum Valiliği 19. 02. 1997 tarih ve 289 sayılı yazısıyla Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'ndan ikinci organize sanayi bölgesinin yatırı programına alınmasını talep etmiştir, îlde 2. Organize Sanayi Bölgesi'nin yatırı programına alındığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının 25. 03. 1998 tarih ve 2443 sayılı yazılarıyla kesinlik kazanmıştır. Kuruluş çalışmaları müteşebbis teşekkül tarafından yürütülen 2. Organize Sanayi Bölgesi yer seçimi çalışmaları tamamlamak üzeredir. Bütün bunların yanısıra Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın kredi desteği ile tamamlanmış 2 adet küçük Sanayi Sitesi'nden merkez ilçede 722, Oltu Küçük Sanayi Sitesi'nde de 150 işyeri bulunmaktadır. Ilıca yolu üzerindeki S. S Metal işyerleri Küçük Sanayi Yapı Kooperatifi ise 1998 yılında faaliyete geçmek üzere çalışmaları hızlandırmıştır. Aşkale, Horasan, Pasinler ve ispir'de yapılacak olan Küçük Sanayi Siteleri'nin yer seçim işlemleri tamamlanmış olmasına rağmen bu ilçelerdeki sanayi sitelerinin inşaatlarına henüz başlanmamıştır. Bugün Erzurum'da toplam 625 kooperatif, 228 anonim şirket ve 920 limited şirket bulunmaktadır.

c) Hizmetler Sektörü

Erzurum ili hizmetler sektörünü;ulaştırma, inşaat, turizm, bankacılık, eğitim, sağlık ve ticaret sektörü olarak yedi alt başlık altında incelemek mümkündür. Ulaştırma sektörü;kara, hava, deniz ve demiryolları taşıacılık faaliyetleri ile haberleşme, radyo ve televizyon sistemlerinin teknik, ekonomik ve sosyal gereklere uygun olarak kurulup geliştirilmesi ve yürütülmesi faaliyetlerim' kapsar. Erzurum'da diğer illere taşıacılık faaliyeti karayolu, havayolu ve demiryolu ile yapılmaktadır. Bunlardan en önemlisi karayoluyla yapılan taşıacılıktır. Erzurum İI sınırları içinde 1125 km. devlet, 563 km. il yolu olmak üzere toplam 1688 km kara yolu mevcuttur. İI sınırları içerisindeki demiryolu ağı 200 km'dir. ilin Erzincan, Malatya ve Kars illeriyle doğrudan bağlantısı vardır. Ayrıca Doğu Ekspresinin, Kars-Haydarpaşa arasındaki yolculuğu da ilden geçmektedir. Türkiye genelinde olduğu gibi, demiryollarında çalışacak kalifiye eleman eksikliği yanında, bölgedeki demiryolu ağı ile mevcut araçlar çağın gerektirdiği teknolojik özelliklere sahip değildir. İlden THY ile Ankara bağlantılı İstanbul, Adana, Antalya, İzmir, Diyarbakır, G. Antep, Bodrum ve Dalaman'a uçak seferleri yapılmaktadır. Ayrıca bir özel havayolu şirketi(İstanbul Havayolları) ile Erzurum İstanbul direk seferleri de yapılmaktadır, ilden Ankara ve İstanbul bağlantılı bazı yurtdışı merkezlere de seferler yapılmaktadır. Bu merkezler, Abudabi, Almaty, Amman, Amsterdam, Atina, Bahrain, Bangkok, Beirut, Berlin, Bişkek, Kahire, Köln, Dusseldorf, Frankfurt, Hamburg, Hannover, Lefkoşa, Münich, Nuremberg, Riyadh, Stutgart ve Taşkent’tir. Ayrıca 1997-1998 kış sezonunda Kış Sporları Merkezi konumuna gelen Erzurum'a Perşembe ve Pazar günleri Îstanbul-Erzurum-İstanbul direk uçak seferleri de başlamış bulunmaktadır. Ulaşıdaki bu kolaylık kış turizmi açısından önemli bir gelişmedir. Erzurum ilinin uluslararası karayolu(E-80) üzerinde bulunması Kuzeydoğu Anadolu'nun ekonomi, ticaret, kültür, ulaşı ve tarı merkezi olması dolayısıyla iç ve dış turizm bakıından önemi büyüktür. Erzurum özellikle Atatürk Üniversitesi Araştırma Hastanesi ile Doğu Anadolu bölgesinin sağlık altyapısı açısından merkezi konumundadır. Dolayısıyla Kars, Ardahan, Iğdır, Ağrı, Van, Muş, Bitlis, Siirt, Erzincan, Tunceli, Bayburt, Gümüşhane ve Artvin illerine Erzurum mevcut sağlık imkanlarıyla hizmet vermektedir. Bu açıdan bakıldığında söz konuşu illerde yaşayan 5 milyon civarındaki insanın sağlık problemlerinin çözüm merkezi Erzurum'dur.