Osmanlı İmparatorluğu, çöküş dönemine girdiği yıllarda, sınırları içindeki toprakları koruyamamış ve  hakim olduğu toprakları bir bir kaybetmeye başlamıştır.

Hezimetle sonuçlanan Balkan Harbi’nde Evlad-ı Fatihan’ın toprakları elden çıkmış,  bu süreçte Selânik, tek mermi dahi atılmadan Yunanlılara teslim edilmiştir.    Hasan Tahsin Paşa Selanik’i teslim ederken Mustafa Kemal’in, doğduğu, büyüdüğü ve hatıralarının olduğu Selanik’in, Yunanlıların eline geçmesine çok üzüldüğü, hatta; Selânik ismi geçtiği zaman gözlerinin dolduğu ve hüzünlendiği söylenir.

İşte bu duygusal ortamlardan biri Mustafa Kemâl’in 23 Temmuz Erzurum Kongresi için geldiği Erzurum’da yaşanmıştır.

Mustafa Kemâl, kongre günlerinde kaldığı Mumcu Mahallesi’ndeki konakta, Cevat Dursunoğlu,Süleyman Necati  ve Kazım Yurdalan’la birlikte sohbet ederken ülkenin içinde bulunduğu durumdan bahseder ve  sözü Meclis-i Mebusan’a getirir, daha sonra da   Erzurum’dan mebus seçilme isteğini ifade eder.

Mustafa Kemâl,  bu düşüncesini söylerken bir ara Selanik’i hatırlar ,  doğduğu ve büyüdüğü vatanının yabancıların eline geçmesini dile getirerek duyduğu ıstırabı gözleri yaşararak anlatır.

Sohbette bulunan Erzurumlular bu acıyı daha önce yaşadıkları için kederlenirler. Bu esnada Kâzım Yurdalan söz alarak Paşa’ya  ”Erzurum’un geçmişte yetiştirdiği kahramanlar arasına bir kahramanın daha girmesi şerefini Erzurumlulara vermesini ve bunun için nüfusunun Erzurum’a nakle muvafakat buyurmasını” söyler.

Mustafa Kemâl Paşa bu tekliften çok mutlu olur ve şerefle kabul ettiğini beyan eder.

Bu konuşmalara tanık olanlar, Şark-i Anadolu Müdafaa-i Hukuk  Cemiyeti adına. Mustafa Kemâl Paşa Hazretleri’ne hitaben 26.Ağustos 1919 tarihli ” Bu memleketin tarihinde şehrimizin nasıl nurlu bir mevkii varsa Erzurum tarihinde de zatiali-i vatanperverileri öyle bir mevki-i mahsus ihraz eylemişlerdir. Hayat-ı mücahidanelerinde bu suretle mühim hatıralara sahip bulunan Erzurum’un evlâdı meyanında ismi âlilerinin görülmesi bütün hemşehrilerce mucib-i şeref ve mefharet addedileceğinden ve maskat-ı re’sleri istilâ altında bulunduğundan burada tavattun ile hemşehrilerimizi kabul buyurmanızı temenni eyleriz”  metinli mektubu yazarak konuyu aktarırlar .

Bir gün sonra Mustafa Kemal Paşa, gelen mektuba “Erzurum hemşehriliğini teklif suretiyle hakkımda bu kere de izhar buyrulan âsar-ı muhabbet ve samimiyetin müteşekkiriyim. Tarihî olan Erzurum’un bu erler yatağının hemşehrileri meyanında bulunmak âcizleri için en büyük saadettir. Erzurum nüfusuna kaydımın icrası için icabeden muameleye tevessül edildiğini beyan ve revabıt-ı kalbiye ve samimanemi teyit eylerim Efendim.” diyerek cevap verir.

İşte bu aşamadan sonra Mustafa Kemal Paşa Erzurum’un hemşehrisi olur ve son Osmanlı  Mebusan Meclisi’ne Erzurum mebusu olarak seçilir.

Yaşananların her aşamasına tanık olan Cevat Dursunoğlu bu tarihi olayı  “TÜRKLÜĞÜN ANADOLU’DAKİ EN ESKİ KALESİNE, EN KAHRAMAN ŞEHRİNE ASRIN EN BÜYÜK TÜRK ‘Ü HEMŞEHRİ OLMUŞTU.” sözleri ile özetler.

Milli mücadele yıllarının önde gelen isimlerinden olan Cevat Dursunoğlu, 1892 yılında Erzurum’da doğmuş, ilk ve orta öğretimini Erzurum’da tamamlamış, 1910 yılında maarif nezaretinin açtığı imtihanı kazanarak yüksek tahsil için Almanya’ya gitmiştir.

Cevat Bey,17 Haziran Erzurum Vilayet Kongresi ile 23 Temmuz Erzurum Kongresi’nin hazırlanmasında önemli katkılar sunmuş,23 Temmuz Erzurum Kongresi’nde merkez delegeliğinden istifa ederek yerini Mustafa Kemâl Paşa’ya bırakmış, kendisi de Hasankale delegesi olarak kongreye katılmıştır.

Erzurum’da Muallim Mektebi Müdürlüğü görevini yapan Cevat Dursunoğlu daha sonra Milli Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı görevinde de bulunmuştur.

Milli Mücadele’de ve Türk siyasi hayatında önemli bir isim olan Cevat Dursunoğlu,11 Ocak 1970 yılında Ankara’da vefat etmiş, kardeşi M. Sıtkı Dursunoğlu gibi Cebeci Asri Mezarlığı’na defnedilmiştir. Ruhu Şad Olsun..