Bit Pazarı’nın bulunduğu yer önceleri Çürüklük Mezarlığı olup, meşhur Ketencizade Mehmet Rüştü Efendi’nin mezarı da buradaymış. Mezarlığın kaldırılması ile birlikte Ketencizade’nin mezarı da Asri Mezarlığa defnedilmiş. (Bkz. Ketencizade N. Elmalı) Mezarlığın naklinden sonra burası bir müddet park olarak kalmış, 1958 yılında ise dönemin belediye başkanı Edip Somunoğlu tarafından çarşıya dönüştürülmüş. Halk arasında “Bit Meydanı” olarak bilinen bu çarşının asıl ismi ise Söğütlü Çarşı’dır.
Bit Pazarı
Bit Pazarı’na gelen Kamyonlardan boşaltılan çeşit çeşit eski eşyaları seyretmeye oldukça meraklıydım, öyle ki saatlerce bunları seyrederken rahmetli anamın beni defalarca aradığını hatırlamaktayım. Baraka dükkânlardan oluşan meydanda elbiseden kilim ve halıya, eski ev eşyasından ayakkabıya her ne arasan bulunurdu. Mezarların naklinden sonra oluşturulan Bit Pazarı uzun müddet işlev yaptıktan sonra yerine Yeğenağa Pasajı yapıldı, ama çarşıda Bit Pazarı’nın o hareketli günlerinden hiç eser görünmüyor. Pazar günleri tavuk, horoz, kaz, hindi gibi kümes hayvanlarının satıldığı meydanda, bir hayli de kuşbaz bulunurdu.
Güz geldiği zaman meydanda 2,5 ve 5 TL arasında at bile satılır, mahallenin çocukları paralarını birleştirip bu atlardan alır bir müddet binerlerdi. En fazla elbisecilerin bulunduğu meydan da kepenkçiler, demirciler, ekmek tahtası yapanlar, karyola imal edenler, süt makinesi tamir edenler, sobacılar, eski kilim ve halı satanlar, ayakkabıcılar, terziler, şapkacılar, kahvehane ile ihramcı ve mutaf yer almaktaydı. Mutaf Mehmet ve Nurettin ustalar ile kepenkçi Hilmi Usta, İhramcı Osman Usta o günün esnaflarıydılar. Meydanın ön yüzünde ise Boncukçu, Çakmakçı, Saatçi, Terzi, Gömlekçi gibi dükkânlar mevcuttu. Mezarlığa saygıdan dolayı meydanın ortasında havuz yapılmış, etrafı da ağaçlandırılarak buraya nefes aldırılmıştı. Tahtadan yapılmış çamaşır teknelerine çocukları bindiren esnaf, onlara bu havuzda bir nevi sandal sefası yaptırırdılar. Meydandaki horoz ve tavuklar ilgimizi çektiğinden, ağabeyimle paralarımızı bir araya getirir horoz ve tavuk alır, bahçemizde onlara bakardık. Bahçemizde epeyce bir tavuk besler hale gelmiştik, evde tavuk pişecekse rahmetli anam bir elimize bıçak, diğer elimize de tavuğu verir, yoldan geçen birine kestirmemizi tembihlerdi.
Biz de sokaktan geçen büyüklere ağabeyi veya amca abdestin varsa bunu kesebilir misin? derdik ve içlerinden biri mutlak çıkıp tavuğu keserdi. Tavuğun kanatlarını ayağının altına koyup başını kıbleye çevirdikten sonra, besmele çekip kesimi yapan kişi bıçağın kanını hayvanın tüylerinde temizleyip, tavuğu ve bıçağı bize teslim eder giderdi. Bit Meydanı’nda babamın Muzaffer isminde bir köylüsü vardı, eski halı, kilim alır satar ve ayakkabı tamirciliğiyle de uğraşırdı, kendisi “Todanlı Muzaffer” olarak bilinirdi. Bit Meydanı’nın en dikkat çeken esnafları şüphesiz kebapçılardı. Mangallarından çıkan dumanların ve kokuların meydanı kapladığı kebapçıların, halk arasında “Tükürük Köfte” dedikleri, lavaş ekmeğe sarılan köfteleri çok lezzetli olurdu, bu lezzetin devamlı müşterileri arasında ağabeyim gelirdi. Tosse Kemal, Pisik Ömer, Pottik Muzaffer, Şişko Kadir, Kara Recep, Deli Mamo, Dana Cevdet, Kel Mücahit, Ağzı eğri Mücahit, Gobbik Osman, Topal Sabri, Kunduracı Efe, Bodur Mehmet, Kurun Dursun, Beşşo Alaattin, Pire Nuri, Horoz Mevlüt ve kavgacılığı ile namlı Goran Hafız, Horoz Ahmet, Bohçacı Hacer Eze, Bohçacı Elmas Nene ve Pekar Nene meydanın renkli simalarıydılar. Meydanın en yaşlısı ise ağzında süt dişleri çıkmış olan Acem Seyit emiydi. Seyit Emi İran’dan getirdiği kına ile birlikte şifalı otlar satardı. Çarşıda Zakir isimli esnaf birden fazla olduğundan, Zakir’ler daha çok lakaplarıyla bilinirdiler; terzi Şişko Zakir, Fırtıhlı Zakir, Kunduracı Zakir, Muhtar Zakir (Zakir Gündeş)… Elbisecilerin dernek başkanlığını Zinnur Tiryaki Hoca’nın babası Rahmetli Dursun Tiryaki yapmaktaydı. Bağ – Kur eski müdürü Muharrem Kırık’ın babası Zakir Kırık’ın başkan yardımcılığını, Halis Kolikpınar’ın kâtipliğini yaptığı derneğin yiğitbaşısı da Nurettin Delibaş’mış. İlhami Algül, Ekrem Öztaşkın, Muhittin Hocaoğlu, İlhami Danabaş, Mücahit Danabaş, Cahit Danabaş, Kadir Buzkıran, Turan ve Orhan Ölmez kardeşler, Hüseyin Pekbey, Kemal Kaya, Talip ve Mücahit Bağoğlu kardeşler, Sabri Gürgen, Sakıp Nalbulan, Horoz Mevlüt, Hüseyin Çapacı, Hacı Çapacı, Sebahattin Özkorucuk, Muhlis Aladağ, Fehim Hülagü, İbrahim Acır, Necati Acır, Mustafa Dağ, Ahmet Dağ, Musa Dağ, Fahri Beydili, Cevat Beydili, Necati Sedalı, İbrahim Demir, Ali Sarıgül, Mehmet Sarıgül,İbrahim Uğurlu,Mığdat Semerci,Cevdet Özkorucuklu,Selahattin Kızılkale,H.Kemal Palancıoğlu,Mustafa Çobanoğlu, Lütfü Erkat, Alaattin ve Selahattin Yunkaday kardeşler,Kasım Aslan,Lütfü Sever,İhsan Sever,Halit Akkoyunluoğlu, Nurettin Eskiyapar, Lütfü Eskiyapar, Fikret Ezinç, Yımaz Tavasapı, Saatçi Eşref, Terzi Hatem, Şapkacı Yanık Asım (İlter), Gömlekçi Fikret, Şapkacı Refik, Ayakkabıcı Mustafa, Sobacı Tahsin, Ehramcı Osman, Terzi Sebahattin, Gömlekçi Nihat, Kasketçi Ali ve Metin Demiryürek, Kemal Kolikpınar o günlerin esnafları olarak hatırlanmaktadırlar. Dursun Tiryaki’den önce elbisecilerin dernek başkanlığını Ali Yücel, Sadrettin Sever ve İbrahim Acır yapmışlar, sonra Ekrem Öztaşkın ve İlhami Algül devam ettirmişler. Koyu bir Süleyman Demirel hayranı olan Ekrem Öztaşkın bu hayranlığını dükkanının ismini “Adalet Konfeksiyon” koyarak çevresine yansıtmıştı. Meydanın eski yeri mezarlık olduğu için, ölülerin ruhuna her yıl kurban kesilmesi geleneği de bu dernek tarafından sürdürülürdü. Pazar günleri meydanın doğu tarafında yumurta dövüşü yapılırdı, bir gün ağabeyimle birlikte bu dövüşe katılmaya karar vermiştik. Akşam topladığımız yumurtaların sağlam olanlarını seçip, bakır tencerede bir güzel kaynatıp, yumurtaların renkli olması için de tencerenin içine soğan kabuğu atmıştık. Güvendiğimiz yumurtalarla meydana girmiştik ve yumurtaları dövüştüreceğimiz birilerini kısa zamanda bulmuştuk. Yumurtanın sağlamlığını ölçmek için, yumurtanın ucu dişlere vurularak bir nevi test edilirdi. Rakibimiz nasıl ettiyse, birkaç dakika içinde bizim yumurtaların hepsini kırmış, şaşkın bakışlarımız arasında sermayemizi alıp gitmişti. Meydanın yanı başımız da olmasından mıdır nedir; ağabeyim de ufaktan bir ticaret fikri gelişmişti. O günlerde şans kader kısmet denilen bir satış şekli vardı, üzeri renkli kâğıtlarla kapalı yuvarlak dairelerin altında bir numara bulunur, bu dairenin üstündeki kâğıt kazındığı zaman ortaya bir numara çıkar, bu numara başka bir katalogda neyi ifade ediyorsa, müşteriye bu verilirdi, küçük gofret, sakız vs. gibi çocukların hoşuna giden şeyler ikramiye olarak çıkardı. Kazındığında altında rakam çıkmayan daireler için bir şey verilmezdi. Bir nevi kazı kazan olan bu satış şeklinde çığırtkanlığı ben yapardım, yani: “Şans, kader, kısmet beş kuruş” diye bağırır müşteri toplardım, ağabeyim ise çekim işini yaptırırdı, fazla bir kâr etmede gözümüz olmazdı. Sermayeyi kurtardığımızda hemen eve gelir, geriye kalan gofret, çikolata, sakız ne varsa yer bitirir, tekrar gidip yeni bir şans kader kısmet kutusu alırdık. Bit Meydanı’na kızak ve kayak da çok gelirdi, özellikle askeri kayaklar fazlaca bulunurdu. Kayışla ayağa takılan bu kayakların müşterileri genellikle kayağa hevesli delikanlılardan oluşurdu, kızakları ise bizim yaş gurubu tercih ederdi. Devam Edecek…
Ecz. Erdal GÜZEL 02.03.2013 / ERZURUM
Erzurum Kalkınma Vakfı (ER-VAK) Adres : Cumhuriyet Caddesi Kızılay İş Merkezi Kat 3 / 2 YAKUTİYE ERZURUM
Telefon : (0442) 233 38 20 Tasarım : www.e-erzurum.net
Haftalık Yazılar
